विदेशमा लगानी खुला गर्ने पक्षमा सरकार, परिसंघ भन्छ कानुन चाहियो

घरपालुवा पशुपंक्षि ७० प्रतिशतले बढे 

• पौने ४ लाख मेटन दाना खपत
• थारा गाई भैसी बढ्दो

कृष्ण रिजाल
साउन २३, काठमाडैं । पछिल्लो १० वर्षमा नेपालमा मासु तथा दुग्धजन्य प्रयोजनका लागि पालिने पशुपंक्षिको सङ्ख्या ७० प्रतिशतले बढेको छ । कृषि विकास मन्त्रालयको एक अध्ययनअनुसार आर्थिक वर्ष २०११÷१२ सम्म आइपुग्दा त्यस्ता पशुपंक्षिको सङ्ख्या करीब ७ करोड ७० लाख पुगेको छ । यो आव १९९९÷२००० को भन्दा ३ करोड १६ लाख ४० हजार ओटाले बढी हो । व्यवसायिक पशुपंक्षि पालनमा किसानहरूको आकर्षण बढ्दै जादा नेपालमा मासु तथा दुग्धजन्य प्रयोजनका लागि पालिने पशुपंक्षिको सङ्ख्या समेत बढ्दै गएको मन्त्रालयका प्रबक्ता डा. हरि दाहालले बताए ।
समिक्षा अवधिसम्ममा कुखुरा, गाईगोरु, राँगाभैसी, खसीबाख्रा तथा सुँगुरको सङ्ख्या बढेको छ भने हाँस र भेडाको सङ्ख्या घटेको छ ।  मन्त्रालयकाअनुसार नेपालमा प्रतिव्यक्ति पशुपंक्षिको उपलब्धता २ दशमलव ८८ ओटा रहेको छ । यो छिमेकी राष्ट्र भारत र चीनको भन्दा ४ गुणाले बढी भएको डा. दाहालले बताए । ‘ देशमा भएका जम्मा पशुपंक्षिलाई कुल जनसङ्ख्याले भाग गर्दा आउने सङ्ख्यालाई नै हामीले प्रतिव्यक्ति पशुपंक्षिको उपलब्धता मानेका हौं,’ उनले भने ।  हाल रहेका पशुपंक्षिको दानाको रुपमा ३ लाख ७८ हजार ३ सय १२ मेट्रिक टन खाद्यन्न खपत हुने गरेको मन्त्रालयले बताएको छ । सो खाद्यन्न २० लाख मानिसका लागि १ वर्षसम्म पुग्ने दाहालले बताए । यसरी दानाको रुपमा धेरै खाद्यन्न खपत हुने गरेको भएपनि त्यसबाट हुने आम्दानी भने न्यून हुने गरेको छ । मन्त्रालयका अनुसार त्यस्ता पशुपंक्षिको  सङ्ख्याको अनुपातमा मासु र दुधको उत्पादन भने उल्लेखितरुपमा बढ्न सकेको छैन ।
पशुपंक्षिको उपलब्धता उच्च भएपनि नेपालमा दुध उत्पादन भने ज्यादै न्यून हुने गरेको मन्त्रालयको अध्ययनले देखाएको छ । खासगरी उल्लेखीयरुपमा व्यवस्थित तथा व्यवसायिक पशुपंक्षि पालन हुन नसक्दा नेपालमा दुध उत्पादन पशुको सङ्ख्याको अनुपातमा कम हुने देखिएको हो । त्यसो त पशुहरुलाई दुधका लागि भन्दा बढी मासुका लागि प्रयोग गरिएकाले पनि दुधको उत्पादन पशुको सङ्ख्यासँगै बढ्न नसकेको मन्त्रालयको ठम्याई छ ।  हाल नेपालमा वार्षिक १६ लाख २२ हजार ७ सय ५१ मेट्रिक टन दुध उत्पादन हुने गरेको छ । यसमध्ये गाईबाट २९ प्रतिशत र भैसीबाट ७१ प्रतिशत दुध उत्पादन हुने गरेको छ । नेपालमा उपलब्ध मध्ये १३ दशमलव ४८ गाई र २६ प्रतिशत भैसी मात्रै दुहुना छन् । उत्पादित दुध मागको भन्दा दैनिक ४ देखि ५ लाख लिटरले कम भएको मन्त्रालयले जानकारी दिएको छ । यसरी मासु तथा दुग्धजन्य प्रयोजनका लागि पालिने पशुपंक्षिमा लगानी बढी भएपनि त्यसबाट हुने आम्दानी न्यून हुनेभएकाले त्यसलाई आधुनिक तथा व्यवसायिकरण तर्फ लानुपर्ने मन्त्रालयको भनाई छ ।
आव २०११÷१२ मा नेपालमा उपलब्ध मासु तथा दुग्धजन्य प्रयोजनका लागि पालिने पशुपंक्षिको सङ्ख्या र १० वर्षसम्मको वृद्धिदर 
पशुपंक्षि           सङ्ख्या (ओटामा)       वृद्धिदर (%मा)
कुखुरा             ४ करोड ४६ लाख        १४०
खसीबाख्रा          ९५ लाख                  ५०.५
राँगाभैसी          ५१ लाख ४० हजार      ४६
गाईगोरु           ७२ लाख ५० हजार       ३
सँुगुर÷बङ्गुर           ११ लाख          २९
भेडा                 ८ लाख                    –५.२६
हाँस               ३ लाख ७६ हजार         –११
 स्रोत ः कृषि विकास मन्त्रालय