विदेशमा लगानी खुला गर्ने पक्षमा सरकार, परिसंघ भन्छ कानुन चाहियो

बौद्धिक सम्पत्ति सुरक्षित गर्ने चलन बढ्दो
कृष्ण रिजाल
साउन २१, काठमाडौं । उपभोक्ताहरूले उत्पादन तथा सेवाको गुणस्तरसँगै त्यसको ब्राण्ड (नाम)लाई पनि महत्व दिन थालेपछि नेपालमा पनि बौद्धिक सम्पत्ति सुरक्षित गर्ने चलन बढ्दै गएको छ । बौद्धिक सम्पत्ति सम्बन्धी बढ्दो चेतनासँगै टे«डमार्क, पेटेण्ट र डिजाइन  दर्ता गर्नेको सङ्ख्यामा समेत वृद्धि भएको छ । खासगरी उद्योगीहरूमा बढेको आधुनिक व्यवसायिक दक्षता र प्रतिस्पर्धि बजारको विकासले बौद्धिक सम्पत्ति अन्तर्गतका टे«डमार्क, पेटेण्ट र डिजाइन दर्ता गर्ने चलन बढाएको उद्योग विभागका निर्देशक रामशरण चिमोरिया बताउँछन् ।
आर्थिक वर्ष २०६८÷६९ मा १ हजार ५ सय ७८ ओटा टे«डमार्क दर्ता भएका छन् । यो अघिल्लो आवको भन्दा ७१ ओटाले बढी भएको उद्योग विभागको तथ्याङ्क छ । त्यस्तै, समिक्षा अवधिमा पेटेण्ट र डिजाइन क्रमशः २ ओटा र ४ ओटा दर्ता भएका छन् । अघिल्लो आर्थिक वर्षमा कुनै पनि डिजाइन दर्ता भएको थिएन भने पेटेण्ट एउटा मात्रै दर्ता भएको थियो । पछिल्ला वर्षहरूमा बौद्धिक सम्पत्ति सुरक्षति गर्ने चलन बढ्दै आइरहेको भएपनि यसको वृद्धिदर भने न्यून भएको चिमोरिया बताउँछन् । खासगरी निजी क्षेत्रले बौद्धिक सम्पत्ति सम्बन्धी चेतना अभिवृद्धिमा जोड नदिएका कारण टे«डमार्क दर्तावृद्धि उल्लेखीय हुन नसकेको उनको बुझाई छ । ‘विभागले त बेला बेलामा बौद्धिक सम्पत्ति सम्बन्धी चेतना अभिवृद्धि कार्यक्रम गर्दै आएको छ,’ उनले भने, ‘यसलाई निजी क्षेत्रले अझ बढी महत्व दिनुपर्छ ।’ तर, निजी क्षेत्रले भने विभागको ढिला सुस्ती र झञ्झटीले प्रक्रियाका कारण टे«डमार्क दर्ताका लागि व्यवसायिहरू उत्साहित हुन नसकेको आरोप लगाएका छन् । ‘टे«डमार्क नक्कल सम्बन्धी मुद्दको टुङ्गो समयमै लाग्दैन भने, नयाँ दर्ता प्रक्रिया पनि झञ्जटीलो छ,’ एक उद्योगीले भने, ‘उचित वतावारणको अभावमा औद्योगिक विकास नभएकै कारण बौद्धिक सम्पत्ति सुरक्षित गर्ने चलनले तिव्रता लिन नसकेको हो ।’
वौद्धिक सम्पती अन्तर्गतको पेटेण्ट, डिजाइन तथा टे«डमार्कले उद्योग वा उत्पादनको ब्राण्डिङ समेत गर्ने हुँदा जुनसुकै उद्योगले पनि सोको दर्ता गर्न आवश्यक रहेको बताइन्छ । ‘टे«डमार्क’ भनेको व्यापार चिन्ह हो । त्यस्तै, कुनै पनि उत्पादनको आवरणात्मक कला कौशल तथा सीपलाई ‘डिजाइन’ भनिन्छ भने आविष्कार माथिको अधिकार ‘पेटेण्ट’ हो । हालसम्म नेपालमा करीब ३२ हजार १ सय ओटा टे«डमार्क, ७६ ओटा डिजाइन र ७० ओटा पेटेण्ट दर्ता भएका छन् ।
वौद्धिक सम्पत्ति दर्ताबाट पौने २ करोड राजस्व
यसैबीच, सरकारले आर्थिक वर्ष २०६८÷६९ मा टे«डमार्क, डिजाइन तथा पेटेण्ट दर्ता वापत करीब पौने २ करोड राजस्व सङ्कलन गरेको छ । उद्योग विभागले वौद्धिक सम्पत्ति अन्तर्गतको ट्रेडमार्क, डिजाइन तथा पेटेण्ट दर्ता वापत सो रकम बराबरको राजस्व सङ्कलन गरेको हो । अघिल्लो आर्थिक वर्ष विभागले बौद्धिक सम्पत्ति दर्ताबाटनै १ करोड ६३ लाख २८ हजार रुपैयाँ राजस्व उठाएको थियो ।
आव    टे«डमार्क    पेटेण्ट      डिजाइन
२०६४\६५    ११४१    १    ४
२०६५\६६    १७२८    ३    ३
२०६६\६७    १५६५    १    –
२०६७\६८    १५०७    १    –
२०६८\६९    १५७८    २    ४