वैकल्पिक बजारको खोजीमा जस्तापाता उद्योग

.भुटान, बङ्गलादेशलगायत दक्षिण एशीयाली मुलुकमा समेत निर्यातको सम्भावना
.सरकारले सहयोग गरे अन्तरराष्ट्रिय बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सकिने
कृष्ण रिजाल
चैत ४, काठमाडौं । नेपालका जस्तापाता उद्योगले वैकल्पिक बजारको खोजी गरेका छन् । जस्तापता उद्योगहरूले उत्पादन वृद्धि, कच्चा पदार्थ (कोल्डरोल सिट)को उत्पादन तथा उत्पादनलाई विविधीकरण गर्ने कार्यको विस्तारसँगै वैकल्पिक बजारको लागि समेत सम्भाव्यता अध्ययन गरिरहेको बताएका छन् । ‘अहिलेको उत्पादनले नेपाली बजारको मागलाई पुरा गरेको छ,’ राजेश मेटल क्राफ्टका  प्रबन्ध निर्देशक राजेश अग्रवालले अभियानसँग भने ‘तसर्थ उत्पादनको वृद्धि पश्चात हामीलाई वैकल्पिक बजारको खाचो पर्दछ ।’ भएका उद्योगले आफ्नो क्षमताको आधाभन्दा कम उत्पादन   गर्दा पनि नेपाल जस्तापातामा आत्मनिर्भर छ ।
हाल नेपालमा जस्तापाताको खपत वार्षिक करीब ६० हजार मेट्रिक टन रहेको छ । तर नेपालमा सञ्चालनरत  राजेश, हुलास, आरती र भगवती स्टिलको गरी वार्षिक करीब २ लाख मेट्रिक टन जस्तापाता उत्पादन गर्ने क्षमता छ । ‘सञ्चालनरत उद्योगले आफ्नो पूर्ण क्षमतामा उत्पादन थाल्ने हो भने बजार अभावको समस्या खेप्नुपर्ने हुन्छ,’ अग्रवालले भने ।
विराटनगरस्थित आरती स्ट्रिप्स प्रालि नेपालबाट ठूलो परिमाणमा जस्तापाता निर्यात गर्ने  एकमात्र नेपाली उद्योग हो । आफ्नो उत्पादनको ७५ प्रतिशत जस्तापाता भारत निर्यात गर्दै आएको आरती स्ट्रीप्सले ग्राहकको मागलाई ध्यान दिदै उत्पादनमा विविधता ल्याउने तयारी गरेको बताएको छ । वार्षिक १ लाख टन सादा जस्तापाता उत्पादन गर्दै आएको आरतीले वार्षिक ५० हजार रङ्गीन जस्तापाता उत्पादन क्षमता भएको प्लाण्ट स्थापना गरिहरहेको उद्योगका सहायक महाप्रबन्धक दिव्य सापकोटाले बताए । ‘केही महीनामै रङ्गीन जस्तापाताको उत्पादन थालि निर्यातलाई अझ वृद्धि गर्ने सोच बनाएका छौं,’ सापकोटाले भने ।
हुलास स्टिल इण्डष्ट्रिजले रङ्गीन जस्तापाताको उत्पादन वृद्धि गर्ने तयारी गरेको छ । हाल दैनिक ६५ टन रङ्गीन जस्तापाता उत्पादन गर्दै आएको हुलासले ४ महीनाभित्र क्षमता विस्तार गरी दैनिक २ सय ५० टन पु¥याउने भएको हुलास स्टिलका विक्री प्रबन्धक सुनिल अधिकारीले बताए । ‘त्यसपछि हामीलाई दोस्रो बजारको आवश्यक हुन्छ,’ उनले भने । हुलासले भारत, भुटान, बङ्वगलादेशलगायत दक्षिण एशीयाली मुलुकमा जस्तापाता निर्यातको सम्भाव्यता अध्ययन गरिरहेको अधिकारीले जानकारी दिए ।
त्यस्तै, राजेश मेटल क्राफ्टले जस्तापाताको कच्चापदार्थ (केल्डरोल सिट) उत्पादन गर्ने तयारी गरेको छ । अहिले प्लाण्ट निर्माणकार्य अन्तिम चरणमा पुगेको जानकारी दिँदै राजेश मेटलका प्रबन्ध निर्देशक राजेश अग्रवालले एक महिनामै उत्पादन शुरू गर्ने बताए । ‘कोल्डरोलको उत्पादन शुरू गरिसकेको पछि जस्तापाताको उत्पादन पनि बढाउने विचार छ,’ अग्रवालले भने । उत्पादन वृद्धिसँगै भारतमा निर्यातसमेत गर्ने सोच बनाएको उनले बताए । तर, नेपालमा लागत मूल्य बढी पर्ने भएकाले निर्यातको सम्भावना कम भएको उनको भनाई छ । ‘लोडसेडिङ, मजदुर हडताललगायत समस्याको हल गरिदिएर सरकारले उचित साथ दिने हो भने हामी दोस्रो बजारमा गएर प्रतिस्पर्धा गर्न सक्छौं,’ उनले भने ।
अहिले नेपालमा वार्षिक ५ अर्ब मूल्य बराबरको जस्ता खपत हुने गरेको छ । जस्तापातको माग अहिले वार्षिक १० प्रतिशतले बढीरहेको व्यवसायिहरू बताउँछन् । तर, विगत दुई वर्षदेखि जस्तापाताको माग अपेक्षाअनुरुप बढ्न नसकेको उनीहरूको भनाई छ ।  हाल नेपालमा सादा र रङ्गीन गरी दुई प्रकारका जस्तापाता उत्पादन हुँदै आएका छन् । यसमध्ये सादा जस्तापाताको खपत बढी हुने गरेको भएपनि केही वर्षदेखि रङ्गीन जस्तापाताको माग पनि बढ्दै गएको अग्रवालले बताए । नेपाली उत्पादनले गति लिन थालेपछि जस्तापाताको आयातमा कमी र निर्यातमा वृद्धि हुँदै गएको छ । मङ्सीरदेखि वैशाख महीना  जस्तापाताको  उत्पादन, विक्री र प्रयोगको सिजन हो । तर, यीनै महीनामा अधिक लोडसेडिङ हुने तथा ढुवानीको समेत समस्या देखिने हुँदा उद्योगहरू अफ्ठ्यारोमा पर्ने गरेको अधिकारीको भनाई छ । 
नेपालमा अहिले ४ ओटा जस्तापाता उद्योग सञ्चालनमा छन् । एउटा साधारण जस्तापाता उद्योग सञ्चालनको लागि करीब ५ अर्ब आवश्यक हुने उद्योगीहरू बताउँछन् । यसरी हेर्दा नेपाली जस्तापाता उद्योगमा झण्डै २० अर्बको लगानी रहेको छ ।